Zmiany strukturalne w Królestwie Polskim... T.1-2

Ukazując zachodzące w Królestwie Polskim wczesnej epoki paskiewiczowskiej wielopłaszczyznowe kształtowanie się podstaw egzystencjalnych kraju i społeczeństwa, postawiono w niniejszej monografii pytania o prawdziwy charakter sprawowanej władzy oraz o możliwości realizacji, przez lokalną administrację, długofalowego interesu rozwojowego zniewolonego państwa. Przeprowadzona analiza wskazuje, iż zasadą priorytetową, określoną na użytek sprawowania efektywnej pragmatyki najezdniczych rządów, było z jednej strony podjęcie starań o rzeczywiste podporządkowanie lokalnego aparatu władzy i czynników społeczno-gospodarczych, z drugiej - próba zachowania w relacjach polsko-rosyjskich idei legalizmu. Ten pozorny paradoks, polegający na uznaniu za sedno polityki rosyjskiej wobec podbitego Królestwa zasady swoiście rozumianej legitymizacji władzy i wynikających z tego założenia konsekwencji pragmatycznych, został w znaczącym stopniu zdyskontowany przez polskie struktury administracyjne. Miejscowe agendy centralne, ministerialne czy samorządowe potrafiły bowiem w warunkach ograniczonej autonomii wypracować i wprowadzić w czyn na wskroś na owe czasy nowoczesne idee pozytywistyczne, umocowane w aksjomacie działań państwa prawnego. W efekcie w przeważającej mierze przypadków nie udało się rosyjskim wielkorządcom pozyskać czynnego, kreatywnego współdziałania miejscowego aparatu administracyjnego w intensyfikacji procesu ujarzmienia podbitego narodu i państwa. Co więcej, lokalne władze niejednokrotnie inicjowały i wspierały proces wzrostu siły odpornościowej polskich struktur społecznych i gospodarczych.