Transgresyjne trajektorie Zmiany statusu społecznego w perspektywie biograficznej

W prezentowanej książce rozpatrywany jest wciąż aktualny problem ubóstwa i wykluczenia społecznego, traktowanych jako zjawiska wieloaspektowe, złożone i stąd wymagające dogłębnej analizy w wymiarze nie tylko ilościowym, ale także jakościowym. Z kręgu wykluczenia trudno się wyzwolić. Świadczą o tym badania statystyczne – rodzice dotknięci ubóstwem najczęściej przekazują je swoim dzieciom i tak kolejne pokolenia odtwarzają przypisane im losy. Nie sposób jednak pominąć faktu, że niektórym udaje się jednak tę pętlę przerwać. Wydostają się z enklaw ubóstwa i osiągają znaczące sukcesy.

Co sprawia, że jedni tkwią w zastanej rzeczywistości, nie podejmując nawet prób zmiany własnej sytuacji, a inni potrafi ą wyrwać się z okowów społecznego przeznaczenia i dokonać jakościowej zmiany swojego życia? Co sprawia, że krąg reprodukcji ulega przerwaniu? Jakie czynniki, okoliczności, sploty sytuacji, siły tkwiące w grupach społecznych sprzyjają wyjściu z biedy? Jakie warunki muszą ku temu zaistnieć?

Tego typu problemy stanowią przedmiot rozważań niniejszej książki. Podjęty temat w literaturze socjologicznej pojawia się właściwie tylko w jednym ujęciu – jako ruchliwość społeczna, przepływ mas ludzkich między warstwami społecznymi. W literaturze pedagogicznej natomiast przywołuje się go w kontekście dyskusji o problemach społecznych – bada się tu zjawiska ubóstwa, biedy i wykluczania oraz czynniki, które sprawiają, że ludzie tkwią w tych niesprzyjających warunkach. Nie podejmuje się natomiast badań zmierzających do ustalenia, co sprawia, że jednostki przerywają krąg ubóstwa. Bada się zjawiska oraz procesy problematyczne i typowe – najbardziej prawdopodobne statystycznie, pomija zaś przypadki wyjątkowe, niemieszczące się w statystykach.

Niniejsza książka jest próbą przedstawienia ludzkich losów, które wymykają się regułom dziedziczenia społecznego i tym samym napawają optymizmem i wiarą, że nawet najgorszy los można odmienić.